شهرستان خلخال در جنوب استان اردبیل واقع شده‌است و مرکز آن شهر خلخال است.

این شهرستان از طرف شمال به شهرستان کوثر از طرف شرق به استان گیلان از طرف جنوب به شهرستان طارم در استان زنجان و از طرف مغرب بهشهرستان میانه حدود می‌شود و از طریق فیروزآباد ۱۰۵ کیلومتر با میانه فاصله دارد. شهرستان خلخال در ۴۸ درجه و۳۲ دقیقه طول جغرافیایی و۳۷ دقیقه و۳۷ درجه عرض جغرافیایی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است.

نام قدیمی و اصلی خلخال، خالخال میباشد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نام خلخال در مجلس شورای ملی تصویب و به کار برده شد

خالخال به منطقه وسیعی از شرق آذربایجان اتلاق میشده که شامل مناطق طارم زنجان، کاغذکنان میانه، ترک،آقکند وآچاچی میانه، بخشهای جنوبی نیر، هیر و اردبیل بخشهای غربی گیلان میشده.این مناطق به مرور زمان با گذشت در تغییر و تحول های سیاسی هرکدام به نحوی از خلخال جدا و به شهرستانهای اطراف واگذار شده اند. خلخال در قدیم به عنوان دومین قلمرو بزرگ منطقه آذربایجان شناخته می شده و از نظر قدمت کهن ترین شهر آذربایجان است و لقب پایتخت فرهنگ و ادب آذربایجان را یدک میکشد.

اولین شروع تقسیم خالخال به دوره قاجار برمیگردد که طی حکمی از سوی شاه قاجار منطقه طارم را به خان زنجان واگذار میکند.

و از آن تاریخ روند کوچک شدن خالخال آغاز میشود.

مرکز خالخال در دوره های مختلف با فاصله کم مکانی متغیر بوده، آخرین مرکز حکومتی خانات خالخال شهر هرو (یا هرووُ یا هیرو یا هرو یا هروآباد)بوده که همزمان با تغییر اسم خالخال به خلخال بعداز انقلاب، نام هروآباد هم به خلخال تغیر کرد و در حال حاظر هرو با نام جدید خلخال همچنان مرکز خالخال، با نام جدید خلخال میباشد.

شهر ستان خلخال یک منطقه کوهستانی است که ارتفاع آن از شرق به غرب و از شمال به جنوب کاهش می‌یابد رشته کوه‌های تالش درشرق آن از شمال به جنوب کشیده شده‌است که مانند سدی میان دریای خزر و استان گیلان و آذربایجان قرار گرفته‌است به‌طوری‌که بر خلاف دامنه‌های شرق در دامنه‌های غربی آن در منطقه خلخال به جهت کاهش باران و خشکی هوا پوشش گیاهی انبوه و چشمگیری دیده نمی‌شود در این شهرستان رود مهم قزل‌اوزن و شاخه‌های آن مانند شاهرود آرپاچای و شنگ‌آباد به طرف جنوب جریان داشته و سرانجام به دریای خزر می‌ریزد این منطقه از لحاظ آب وهوا دارای تابستانهای معتدل و رمستانهای سرد است به لحاظ موقعیت‌های جغرافیایی و شرایط کوهستانی این منطقه دارای جالبترین منابع آب‌های گرم معدنی است که مهم‌ترین آن‌ها آب گرم معدنی خلخال سویی با نام محلی ایستی سو در بخش سنجد در فاصله شهرهای گیوی و خلخال و ابگرم تیل در بخش شاهرود می‌باشد.

برابر با سرشماری سال ۱۳۷۵ شهرستان خلخال ۱۳۷۹۹۲ نفر جمعیت داشت. بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۷۵ شهرستان خلخال دارای ۱۰۴۸۵۴ نفر جمعت بوده‌است این شهرستان ۵۳۲۵۸ نفر و ۵۱۱۹۶ نفر مرد بوده‌است که نشان دهنده نسبت جنسی ۹۶ است به عبارت دِگر در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن ۹۶ نفر مرد وجود داشته‌است این نسبت برای اطفال کمتر از یکساله ۱۰۶ و برای بزرگسالان (۶۵ ساله و بیشتر)۱۲۳ بوده‌است نسبت‌های مذکور در نقاط شهر ی به تر تیب ۱۰۳و ۱۰۹ و در نقاط روستایی ۱۰۷ و ۱۳۰ بوده‌است از جمعیت این شهرستان ۴۳ درصد در گروه سنی کمتر از ۱۵ ساله ۵۱ درصد در گروه ۱۵–۶۴ ساله و ۶ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله و بیشتر قرار داشته‌اند و سن بقیه افراد نیز نامشخص بوده‌است شهرستان خلخال دارای ۲۰۳۴۲ خانوار بوده که از این تعداد خانوار ۸۹۱۶ خانوار شهری و۱۱۴۷۲ خانوار روستایی بوده‌اند.

سهم جمعیت شهرستان خلخال از جمعیت کل استان در سال ۱۳۷۵ برابر ۹/۶ درصد وسهم جمعیت شهری و روستایی این شهرستان از جمعیت شهری و روستایی کل استان به ترتیب برابر ۷/۲ درصد و ۱۱/۴ درصد بوده‌است.

زبان کنونی مردم شهرستان خلخال حاصل فرایند دگرگشت از آذری/تاتی به ترکی است. امیل بئر از زبانشناسان دانشگاه زوریخ این فرایند را در بین سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۲ اینگونه بیان می کند:

«ناحیه دومی که در آذربایجان به واسطه روابط شخصی جلب نظر مرا نمود، خلخال در جنوب شرقی آذربایجان بود. این زبان نیز که اهالی آن، آن را تات میخوانند از نظر علم زبان، فوقالعاده جالب توجه است. عده ای که این زبان را صحبت میکنند به درجات زیادتر از عدهای است که زبان هرزندی را صحبت مینمایند. این زبان در قراء دیگر، خلخال خارج از حدود شاهرود و در بعضی از قراء ناحیه زنجان نیز صحبت میشود. این زبان قویترین تحملها را در مقابل نفوذ زبان ترکی نشان داده است و علت آن این است که روابط اهالی، این ناحیه بیشتر با اهالی نواحی کوه البرز (گیلان و طالش) است که زبان آرین را صحبت میکنند. لیکن به طوری که دیده میشود در این ناحیه نیز یک قریه بعد از دیگری در تحت نفوذ ترکی میرود. مثلا اهالی خمیس که در پنجاه سال قبل زبان تاتی صحبت میکردند امروز به واسطه رابطه با هروآباد که اهالی آن ترکی صحبت میکنند، عموماً ترکی حرف میزنند.»

زبان مردم شهر خلخال و عمده روستاهای این شهرستان ترکی آذربایجانی می‌باشد. با این‌حال زبان تاتی عمدتاً در بخش شاهرود و کردی کرمانجی در برخی روستاها نیز رواج دارد. نواحی که این زبان‌ها در آن رایج هستند به شرح زیر می‌باشد، مانند کالار، اقبلاغ، گلستان، مصطفالو، بولککانلو

• زبان ترکی آذربایجانی در خود شهر و اکثر روستاهای شهرستان خلخال در بخش مرکزی، سنجبد و چند روستا در بخش شاهرود.
• زبان تاتی که یکی از زبان‌های منحصر به فرد و باستانی می‌باشد در بیشتر بخش شاهرود و قسمت بسیار کمی از بخش خورش رستم خلخال رواج دارد.
• زبان کردی کرمانجی در بخش مرکزی در دهستان لنبر و روستاهای اطراف تکلم میشود.

از روستاهای تات‌زبان شهرستان خلخال بخش شاهرود می‌توان به اسبو، اسکستان، درو، شال، دیز، لرد، کرین، کرنق و گیلوان اشاره کرد. همچنان قابل ذکر است اکثر اهالی این روستاها به زبان ترکی آذربایجانی نیز تسلط دارند و در مرکز شهرستان برای تبادل اطلاعات و ارتباطات بکار می‌برند. شهر کلور نیز از شهرهای تات‌زبان و مرکز بخش شاهرود است.

از روستاهای بخش شاهرود که به زبان محلی ترکی آذربایجانی صحبت میکنند عبارت اند از خللر گیلوان، علی‌آباد (آل وار)، ماجولان، دیلمده، قشلاق دیز، تیل، عزیزآباد (کرونکش)، صومعه رودبار، دشت اندر، تازه کند،اندبیل ،فرج آباد و … می‌باشند؛ و قلعه خشتی یمن درشمال روستای خللر گیلوان منظره چشم نوازی به این منطقه بخشیده‌است؛ و رودخانه بزرگی از گیلوان به طرف طارم زنجان درجریان است و محصولات بسیاری از قبیل گردو، سیب، گلابی و غیره را به صورت انبوه بوجود آورده‌است. در روستای خللر پرندگان بزرگی مثل شاهین، عقاب طلایی و …. در کوه‌ها که به زبان محلیترکی (قارا گوش داشی) می‌باشد جولان می‌دهند.

این شهرستان بیش از ۵۰۰ شهید تقدیم انقلاب کرده است.