شهرستان صومعه سرا (به گیلکی: سوماسرا) یکی از شهرستان‌های غرب استان گیلان می‌باشد؛ و از شمال به تالاب، از جنوب به شهرستان فومن، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به شهرستان ماسال محدود است. این شهرستان با مساحت ۵۶۳٫۷۲۰ کیلومترمربع در ۲۵ کیلومتری غرب شهرستان رشت و ۶ کیلومتری شمال غربی شهر فومن قرار دارد. عرض جغرافیایی شهرستان صومعه سرا ۳۷درجه و ۱۵دقیقه و طول جغرافیایی ۴۹درجه و ۲۰دقیقه است. طبق آخرین آمار جمعیت این شهرستان ۱۲۷۷۵۷ نفر بوده و از سه بخشِ بخش مرکزی، تولم شهر و میرزا کوچک جنگلی تشکیل شده‌است و ۱۵۱ روستا دارد. مرکز شهرستان یعنی صومعه سرا در فاصله تقریبی ۲۳ کیلومتری مرکز استان قرار دارد.

صومعه سرا شهر جدیدی است و به همین علت اکثر ساختمان‌های آن نوساز هستند. فعالیت‌های اقتصادی شهر عمدتاً بر مبادله محصولات کشاورزی روستای اطراف متکی است در محل مناره بازار نزدیک سلجوقیان بر جای مانده‌است این مناره حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد. در اطراف صومعه سرا پل‌ها و امامزاده‌ها و آثار زیادی وجود دارد که بسیاری از آن‌ها دارای ارزش تاریخی هستند.

کشاورزی این شهرستان به سه سیستم آبیاری متکی است رودخانه، سدها و کانال‌های خطوط شبکه آبرسانی و آب‌بندان‌ها. از چهل رودخانه جاری در گیلان بیش از ده رودخانه کوچک و بزرگ در شهرستان صومعه سرا جریان دارد که جملگی از ارتفاعات شهرستان‌های ماسال و فومن سر چشمه گرفته و پس از طی مسافتی و عبور از روستاهای متعدد به تالاب انزلی منتهی می‌شوند میزان آبدهی این رودخانه‌ها در تمام طول سال یکسان نیست و معمولاً از اواخر فروردین تا پایان مرداد آب رودخانه‌ها کاهش می‌یابد و همین رودخانه‌ها علاوه بر نعمتی که به مردم ارزانی می‌دارند در مقاطعی از سال با طغیان خود موجب ضرر و زیان خصوصاً به بخش کشاورزی می‌شوند و به‌طور معمول هر ساله شاهد آسیب‌های ناشی از آن هستیم. ۰ شهرستان صومعه سرا با آب و هوای ویژه خود در اقلیم مرطوب و معتدل قرار داشته و دارای باران فراوان با بیش از هزار میلی‌متر در سال می‌باشد. این شهرستان همانند سایر شهرستان‌های گیلان در مقابل رطوبت زیاد از گرمای متوسط و جریان هوای مطبوع برخوردار بوده که بادهای مختلف در آن جریان دارند که شدیدترین آن باد گرم زمستانی که از غرب وزیده و در کوتاه مدت رطوبت منطقه را خشک و موجبات خسارت و بعضاً آتش‌سوزی می‌شود.

خاک و زمین در شهرستان صومعه سرا به سه گروه تقسیم می‌شود. خاک تالابی که این خاک در شمال شهرستان و در حاشیه تالاب انزلی تشکیل یافته آب زیر زمینی در این نوع خاک‌ها بسیار نزدیک به سطح زمین و غالباً غرقاب است تا حدودی برای چرای احشام مورد استفاده قرار می‌گیرد و غالباً مراتع را تشکیل می‌دهند. خاک جلگه‌ای که معمولاً از رسوبات رودخانه‌ها به وجود آمده و دارای پستی و بلندی اندکی هستند و بهترین خاک برای کشت انواع گیاهان متداول در منطقه خصوصاً برنج است. صومعه‌سرا در سال ۱۳۹۲ دارای ۲۸ هزار هکتار اراضی زیرکشت برنج بوده‌است، و این در حالی است که از ایام قدیم کشاورزان در این منطقه به کشت برنج اشتغال داشته‌اند که نتیجه آن ظهور چند رقم بومی برنج می‌باشد که در نتیجه انتخاب سنتی توسط کشاورزان حاصل شده‌اند. خاک‌های کوهپایه‌ای که این نوع خاک در دامنهٔ کوه‌های البرز قرار داشته، عمق خاک نسبتاً خوب بوده و معمولاً دارای شیب جنگلی می‌باشند و برای کشت گیاهان مناسب هستند. مقدار هجده هزار هکتار از اراضی شهرستان را جنگل تشکیل می‌دهد که عموماً در ارتفاعات و به‌طور پراکنده در نواحی جلگه‌ای قرار دارند و گونه‌های جنگلی، افرا، بلوط و توسکا در آن دیده می‌شود، کاشت صنوبر در سالهای اخیر رایج و شهرستان به عنوان بیشترین تولیدکننده این نوع چوب در ایران محسوب می‌شود.

از ویژگی‌های شهرستان وجود تالاب انزلی در شمال آن است که از نظر زیست‌محیطی، گردشگری و اقتصادی دارای اهمیت ویژه و زیستگاه گونه‌های مختلف پرندگان بومی و مهاجر و انواع آبزیان می‌باشد و به عنوان بزرگ‌ترین تالاب دنیا محسوب و دارای توان‌های بالقوه متعدد می‌باشد که یکی از آن‌ها ارزش چراگاهی حاشیه تالاب است و در حاشیه تالاب بین‌المللی انزلی ساکنین زیادی زندگی می‌کنند که اساس معیشت آنان کشاورزی مبتنی بر برنج، صیفی جات، توتون و نیز فعالیت‌های جنبی صید، شکار و دامداری مبتنی بر پرورش گاو و گاومیش می‌باشد. از مهم‌ترین رودخانه‌های که به تالاب انزلی وارد می‌شوند می‌توان به ماسوله رودخان، قلعه رودخان، پسیخان و… را نام برد. همچنین مناطق حفاظت شده سلکه و سیاه کشیم با اعتبار بین‌المللی به عنوان محل امنی جهت زیستگاه پرندگان مهاجر در شهرستان صومعه سرا واقع است.

معماری سنتی روستایی در صومعه سرا به تجربه گرانبهای گذشتگان تکیه داشته و هماهنگ با عوامل محیطی پدید آمده‌است که در چگونگی معماری عوامل آب و هوایی همچون باران مداوم، وزش بادها، طبیعت و مواد موجود در دسترس نقشی اساسی دارد و در بعضی مناطق نوع خانه‌ها مانند تلمبار، کندوج و… در ارتباط مستقیم با کار کشاورزی است.

به علت یکسان بودن گونه خاک و اقلیم زبان قسمت اعظم شهرستان در منطقه جلگه‌ای گیلکی و در نواحی کوهپایه‌ای و ارتفاعات تنیان در بخش میرزا کوچک جنگلی و همچنین روستاهای طالش محله، چکوور و لارسر مردم با زبان تالشی و در روستای گاز گیشه به علت تعدد کرد مهاجر (از گذشته‌های دور) با زبان کردی تکلم می‌کنند.

در مبارزات پیروزمندانه سال ۱۳۵۷، صومعه‌سرا پنج شهید و تعداد زیادی جانباز و مجروح، در راه پیروزی انقلاب اسلامی تقدیم کرد.

تعداد شهدای این شهرستان برابر با ۲۶۹ شهید والا مقام میباشد.